Samenvatting
Er is een nieuwe technologie op de markt van elektriciteitsopwekking in de gebouwde
omgeving: een kleine windturbine die op een dak geplaatst kan worden. Er zijn verschillende
kleine windturbines op de markt die er elk anders uitzien, zo heeft de één het uiterlijk van een
slagroomklopper, de ander van een grasmaaier en lijkt weer een andere turbine op een wokkel.
Natuurlijk zit er ook een traditionele turbine bij zoals we die kennen. Maar is het wel mogelijk om
zo’n turbine op je dak te plaatsen, en wat brengt dat op? Om maar te zwijgen van de kosten en
administratieve rompslomp bij de plaatsing van een dergelijke turbine.
Energie 2050 heeft in de markt gesignaleerd dat de opkomende technologie van kleine
windturbines voor de gebouwde omgeving nogal wat vragen met zich meebrengt. Om deze
reden heeft Energie 2050 besloten een onderzoek uit te laten voeren door een afstudeerder van
de TU Eindhoven. Hiermee wil Energie 2050 een zo compleet mogelijk beeld krijgen van de
nieuwe technologie van kleine windturbines voor de gebouwde omgeving. Binnen dit onderzoek
is de volgende probleemstelling geformuleerd:
Op welke manier kan implementatie van kleine windturbines in de gebouwde omgeving
gerealiseerd worden met inachtneming van de technische, economische en maatschappelijke
haalbaarheid, alsmede het (huidige en/of nog te formuleren) beleid en regelgeving?
Om deze probleemstelling te kunnen beantwoorden is het onderzoek uitgevoerd met een
theorie dat een integraal beeld geeft van deze technologie. Dit is de theorie van Strategisch
Niche Management. Met deze theorie wordt een breed scala van factoren onderzocht die een
rol spelen bij de ontwikkeling van een nieuwe technologie. Naast technologische aspecten
wordt ook gekeken naar economische, maatschappelijke, beleidsmatige en juridische aspecten.
Ook wordt breder gekeken naar de technologie aan de hand van meerdere niveaus, hierbij
wordt gekeken naar de ontwikkelingen van andere nieuwe technologieën die concurreren met
de technologie die onderzocht wordt. Daarnaast wordt gekeken naar gevestigde technologieën
waarnaast de nieuwe technologie moet zien te overleven. Invloeden van een nog hoger niveau
spelen hierbij een rol, zoals politiek klimaat of conjuncturele veranderingen.
Voor de markt van kleine windturbines in de gebouwde omgeving zijn binnen het kader van
bovengenoemde theorie verschillende analyses uitgevoerd teneinde een beeld te krijgen van de
niche van kleine windturbines in de gebouwde omgeving. Zo is een multilevel analyse
uitgevoerd om de niche een plaats te geven binnen de verschillende niveaus. Hieruit is
gebleken dat de heersende technologie die van de conventionele elektriciteitsopwekking is. Dit
is een sterke technologie, waardoor het voor de niche van kleine windturbines moeilijk is
hiertegen te concurreren, wat ook niet de opzet van kleine windturbines is. Gebleken is namelijk
dat kleine windturbines voornamelijk moeten concurreren met andere kleinschalige, decentrale
duurzame elektriciteitsopwekkers zoals PV-systemen en micro-WKK’s. Kleine windturbines
hebben binnen deze markt de beste opbrengst en hebben daarom potentie, dat verder
onderzocht is in dit onderzoek.
Naast de andere niveaus en de andere concurrerende technologieën is de niche van kleine
windturbines uitgebreid in kaart gebracht voor de verschillende factoren zoals al eerder
genoemd. Hierbij is uitgebreid stilgestaan bij het actorennetwerk dat nodig is bij de
implementatie van kleine windturbines in de gebouwde omgeving, en zijn de verschillende
turbines op de huidige markt geïnventariseerd. De volgende turbines zijn onderzocht:
• De Turby;
• De WindWall;
• De Provane 5;
• De Windside.
Dit zijn de enige marktrijpe en/of bijna marktrijpe turbines die op gebouwen geplaatst kunnen
worden van dit moment. Hierbij moet vermeld worden dat deze vier typen ook vrijwel de gehele
lading dekken wat betreft turbineuitvoeringen, dus toekomstige ontwikkelingen kunnen in het
licht van deze analyse beoordeeld worden. Van de turbines zijn verschillende technische
eigenschappen in kaart gebracht en ook zijn experimenten en proefprojecten geïnventariseerd.
Slagroomkloppers, grasmaaiers of wokkels? 5 van 86
Uit deze gegevens zijn de knelpunten naar voren gekomen waar men tegenaan loopt bij de
implementatie van kleine windturbines in de gebouwde omgeving.
De knelpunten die naar voren gekomen zijn in het onderzoek hebben betrekking op
verschillende factoren. De volgende knelpunten zijn naar voren gekomen:
Technisch: Men weet niet hoe wind zich boven gebouwen gedraagt, als gevolg hiervan zijn
opbrengsten moeilijk in te schatten, de technologieën zijn nog niet uitontwikkeld.
Beleidsmatig: De landelijke overheid doet niets met kleine windturbines want de landelijke
overheid richt zich op grootschalige duurzame energieopwekking, de provincie
en gemeenten hebben nog geen beleid ingevuld voor kleine turbines, waardoor
er geen toetsingskaders zijn.
Juridisch: Het vergunningentraject is ingewikkeld omdat het ruimtelijk beleid nog niet
ingevuld is, en door de verschillende technologieën moet elk turbinetype anders
beoordeeld worden. Daarnaast zijn er ook geen richtlijnen voor de turbines waar
deze aan moeten voldoen (bijvoorbeeld veiligheid).
Economisch: Van de opbrengsten kan nog geen vast beeld geschetst worden vanwege de
veranderende gegevens van de turbines maar ook omdat de kosten nog niet
vaststaan in verband met productiehoeveelheden. Wel is duidelijk dat er vrijwel
geen stimuleringsmaatregelen voorhanden zijn voor kleine windturbines in de
gebouwde omgeving.
Maatschappelijk: Kleine windturbines worden vergeleken met grote windturbines. Dit is
ongewenst, omdat de problematiek die speelt bij grote windturbines niet geldt
voor kleine windturbines. Kleine windturbines moeten vergeleken worden met
andere vormen van kleinschalige duurzame elektriciteitsopwekking.
Voor de hierboven genoemde knelpunten zijn integrale oplossingen geformuleerd. Hierbij zijn
twee sporen bewandeld. In het eerste zijn de oplossingen voor de verschillende knelpunten
toegewezen aan de verschillende actoren binnen het actorennetwerk dat in het onderzoek
geformuleerd is. De actoren hebben de volgende rollen toebedeeld gekregen:
• De provincie moet invulling geven aan het beleid omtrent kleine windturbines in de
gebouwde omgeving. Uit het onderzoek is gebleken dat met invulling van het provinciale
beleid voor kleine windturbines in de gebouwde omgeving een groot deel van de
vergunningenproblematiek opgelost kan worden. Door invulling te geven aan het provinciale
beleid op het gebied van Ruimtelijke Ordening en invulling van de milieuaspecten voor
kleine windturbine in de gebouwde omgeving, wordt implementatie van kleine windturbines
sterk verbeterd;
• Gemeenten moeten aanvragen voor het plaatsen van kleine windturbines verwerken en
vergunningen verlenen. Hiervoor moeten de gemeenten invulling geven aan het beleid voor
kleine windturbines, dat vanuit de provincie gefaciliteerd wordt, waardoor een
toetsingskader voor kleine windturbines mogelijk wordt;
• Advies- en ontwerpbureaus realiseren plaatsing van kleine windturbines door deze
technisch mogelijk te maken op het gebied van constructie en projectuitvoering;
• Energie- en adviesbureaus adviseren over plaatsingen van kleine windturbines door de
verschillende betrokkenen bij de implementatie van kleine windturbines bijeen te brengen,
deze te informeren en ondersteunen;
• Voornamelijk fabrikanten ontwikkelen de kleine windturbines. Samen moeten ze een
betrouwbaar beeld geven van de markt waarmee andere partijen binnen de niche de juiste
afwegingen kunnen maken omtrent de toepassing van kleine windturbines in de gebouwde
omgeving. Kleine windturbines zijn jonge technologieën, waardoor veel gegevens nog
onbetrouwbaar en aan veranderingen onderhevig zijn. Toch wijzen de ontwikkelingen erop
dat deze gegevens in de toekomst betrouwbaarder worden. Door de markt transparanter te
maken door het genereren van betrouwbare gegevens wordt toepassing vergemakkelijkt en
daarmee implementatie verbeterd. Dit is een rol die weggelegd is voor de fabrikanten;
• Eindgebruikers (woningcorporaties, bedrijven en instellingen) passen kleine windturbines
toe in samenwerking met andere partijen binnen het netwerk zoals adviesbureaus en
fabrikanten. Particulieren en particuliere woningen vormen geen doelgroep voor kleine
windturbines.
Slagroomkloppers, grasmaaiers of wokkels? 6 van 86
In het tweede spoor zijn oplossingen geformuleerd voor een aantal knelpunten die nadere
toelichting nodig hadden. Deze knelpunten zijn de fundamentele problemen waar de
implementatie van kleine windturbines sterk door bemoeilijkt wordt. Het eerste hoofdprobleem
dat uitgewerkt is, is de invulling van de rol van de provincie, waarvoor een uitgebreide
beleidsvisie is beschreven waarmee de provincie invulling kan geven aan het provinciaal beleid
voor kleine windturbines. Hierin zijn vooral de problematiek van de ruimtelijke ordening en de
milieuaspecten in detail uitgewerkt. Het tweede hoofdprobleem is de ondoorzichtigheid van de
markt. Ook hier is een concrete handreiking beschreven voor de technologieontwikkelaars. In
hoofdlijnen komt het erop neer dat er een theoretisch model (wat al bestaat) verder uitgewerkt
moet worden en dat de technologieontwikkelaars betrouwbare gegevens aanleveren zodat er
eenduidige, reële theoretische berekeningen gemaakt kunnen worden van de verschillende
turbines teneinde de markt overzichtelijker te maken voor de verschillende marktpartijen.
Als antwoord op de probleemstelling zoals hierboven genoemd kan geconcludeerd worden dat
kleine windturbines voor de gebouwde omgeving technologieën zijn die zeer goed toepasbaar
zijn als vorm van decentrale duurzame elektriciteitsopwekkers. Hierbij moet wel de kanttekening
geplaatst worden dat het toepassingsgebied van kleine windturbines beperkter is dan vaak
wordt geschetst. Toepassing moet in de gebouwde omgeving zoveel mogelijk op hogere
gebouwen, dit vanwege betere opbrengsten en minimalisering van milieueffecten.